Ölen Kişi İstediği Yere Gömülür mü? Ekonominin Sessiz Alanında Bir Karar Mekanizması
Bir ekonomist olarak her zaman şu temel soruyu kendime sorarım: Kaynaklar sınırlıysa, seçimlerimizi ne belirler? Bu soru sadece üretim, tüketim ya da yatırım için geçerli değildir. Hayatın en son aşamasında, yani ölümde de aynı denge mekanizması işler. İnsanlar yaşarken olduğu kadar öldükten sonra da tercihler yapar; ancak bu tercihler artık doğrudan ekonomik, hukuki ve toplumsal sistemlerin alanına girer. Ölen kişi istediği yere gömülür mü? sorusu, yüzeyde duygusal bir sorgu gibi görünse de aslında derin bir ekonomik tercih ve kaynak yönetimi problemidir.
Kaynakların Sınırlılığı: Mezarlık Alanı Bir Ekonomik Varlık mı?
Ekonomi, sınırlı kaynaklarla sınırsız ihtiyaçları dengeleme bilimidir. Mezarlık alanları da bu tanımın dışında değildir. Özellikle büyük şehirlerde mezar yerleri giderek daha pahalı, daha kıt ve daha düzenli planlamalara tabi hale gelmiştir. İstanbul, Ankara, İzmir gibi metropollerde mezar yeri fiyatları metrekare bazında konut piyasasına yakın bir hızla artmaktadır.
Bu noktada bireyin “istediği yere gömülme” arzusu, ekonomik gerçeklikle karşı karşıya gelir. Her arzu, bir maliyet yaratır. Bu maliyet sadece finansal değildir; yer tahsisi, altyapı, ulaşım, hatta çevresel sürdürülebilirlik gibi unsurları da kapsar. Dolayısıyla, bireysel istekler kamu kaynaklarının tahsisini doğrudan etkiler.
Piyasa Dinamikleri: Ölümün Değeri ve Talebin Yönetimi
Piyasa dinamikleri ölüm ekonomisinde de işler. Mezarlık hizmetleri, defin alanları, cenaze nakli ve bakım hizmetleri birer mikro ekonomik birim haline gelmiştir. Belediyeler, vakıflar ve özel sektör bu alanda arz yaratırken, talep kültürel ve duygusal faktörlerle şekillenir.
Bir kişinin “memleketine gömülmek istemesi” örneğin, sadece bir duygu değil aynı zamanda taşıma maliyeti, lojistik planlama ve yerel idari izinler anlamına gelir. Bu süreçlerin her biri, ekonominin görünmeyen elinin mezarlıklarda da işlediğini gösterir.
Öte yandan, bazı bölgelerde mezarlık alanlarının dolmasıyla birlikte “mezar yeri arzı” azalmaktadır. Bu da defin hizmetlerinde tıpkı gayrimenkulde olduğu gibi arazi rantı oluşmasına neden olur. Yani, ölünün yeri bile piyasa koşullarına tabidir.
Bireysel Kararlar ve Toplumsal Refah Dengesi
Ekonomik açıdan her bireysel tercih, bir toplumsal sonuç doğurur. Ölen kişinin istediği yere gömülmesi hakkı, bireysel özgürlüklerin bir parçasıdır. Ancak bu hakkın uygulanabilirliği, toplumsal refah dengesiyle sınırlanır.
Bir kişinin şehir merkezinde veya tarihi bir alanda gömülmek istemesi, kamu düzeni ve şehir planlaması açısından uygun olmayabilir. Çünkü mezarlık alanları sadece ölüler için değil, yaşayanların sürdürülebilir yaşam alanı planları için de önemlidir. Bu durumda devlet ve yerel yönetimler, bireysel taleple kamu yararı arasında bir denge kurmak zorundadır.
Ekonomi terminolojisiyle söylersek: bireysel tercih, kamu kaynakları üzerinde bir dışsallık yaratır. Bu dışsallığın yönetimi, sosyal refah fonksiyonunu maksimize etmek için gereklidir.
Yeni Dönemde Mezarlık Ekonomisi: Dijitalleşme ve Yeşil Defin Alanları
Gelecekte “ölüm ekonomisi” daha da dijitalleşecek gibi görünüyor. Artan nüfus, sınırlı mezarlık alanı ve çevresel kaygılar, yeni ekonomik modellerin ortaya çıkmasına neden oluyor.
Örneğin, yeşil defin alanları ve doğa dostu mezarlıklar, karbon ayak izini azaltan alternatifler olarak gelişiyor. Dijital anıtlar ve sanal mezarlık platformları da mekânsal sınırlamaları ortadan kaldıran yenilikler arasında. Bu dönüşüm, sadece bir teknoloji meselesi değil, aynı zamanda kaynak verimliliği ve ekonomik sürdürülebilirlik anlayışının da yansımasıdır.
Sonuç: Ekonomik Tercihler Mezarda da Sürer
Ölen kişinin istediği yere gömülüp gömülemeyeceği sorusu, aslında bir arz-talep dengesi meselesidir. Bireysel arzular ile kamusal kaynaklar arasındaki bu denge, ekonominin sessiz ama etkili alanlarından biridir.
Gelecekte artan nüfus, şehirleşme ve çevresel krizlerle birlikte “mezar yeri ekonomisi” daha görünür hale gelecek. Belki de insanlar, tıpkı yaşarken yaptıkları gibi, öldükten sonra da rasyonel tercihler yapmak zorunda kalacaklar. Çünkü kaynaklar sınırlıdır; hatta ölümde bile.
Sonuçta, ekonominin temel yasası değişmez: Her tercih bir bedel gerektirir. Ölenin istediği yer, sadece bir duygunun değil, bir maliyetin de adresidir. Ve bu adres, geleceğin ekonomik planlamasında giderek daha fazla yer tutacaktır.